TÌNH BẠN VÀ CHUYỆN VĂN CHƯƠNG, CHỮ NGHĨA

                                                TÌNH BẠN

                        VÀ CHUYỆN VĂN CHƯƠNG, CHỮ NGHĨA                                                

                                                       Nguyễn Quang Tình

 

          Trong cuộc sống ai cũng có bạn, nhiều hay ít, thân hay sơ thì tùy thuộc vào tính cách của từng người, trong phạm vi bài viết này tôi chỉ xin phép giới hạn với những đối tượng làm công tác văn phòng hoặc chí ít là những người phải thường xuyên liên quan đến việc soạn thảo văn bản.

Chuyện kể rằng vào đời nhà Tống ở Trung quốc ( tương đương thời nhà Lý ở nước  ta ) có một đôi bạn thân, cả hai người đều học rộng, tài cao. Về phẩm hàm là quan nhất, nhị phẩm. Đó là nhà văn Vương An Thạch và nhà thơ Tô Đông Pha.Văn chương, thơ phú của cả hai người đều rất nổi tiếng, Vương An Thạch giữ chức Tể tướng ( tương đương Thủ tướng ngày nay). Còn Tô Đông Pha thì làm quan cai trị một vùng ( tương đương một Khu hoặc một tỉnh lớn). Hai người là bạn thân chơi với nhau từ lâu nhưng do mỗi người lại có năng khiếu và sở trường riêng, người này giỏi văn còn người kia thì lại giỏi về thơ, vậy cho nên Tô Đông Pha không  phục Vương An Thạch, coi bạn không giỏi bằng mình. Biết là bạn coi thường mình nhưng Vương An Thạch chỉ im lặng không nói gì cả. Có một lần Vương An Thạch chủ động mời Tô Đông Pha đến tư dinh Tể tướng của mình chơi để đàm đạo chuyện văn chương. Khi Tô Đông Pha đến, Vương An Thạch cố ý vắng mặt một cách tế nhị khi Tô Đông Pha bước vào thư phòng của ông . Vì không thấy chủ, lại thấy trên bàn có một bài thơ đã làm xong và một bài đang viết dở. Vì giỏi thơ, khi nhìn thấy có thơ là ông liếc mắt đọc ngay. Một bài có đôi câu như sau:

          “ Minh nguyệt sơn đầu khiếu

           Hoàng khuyển ngọa hoa tâm”.

Tô Đông Pha nhíu mày, nhăn trán suy nghĩ : Minh nguyệt là ánh trăng sáng, mà khiếu là hót. Vậy thì ánh trăng sáng, sao mà lại hót được ở đầu núi nhỉ? Câu tiếp là Hoàng khuyển là con chó vàng thì làm sao lại ngọa ( nằm) được ở trong tâm ( giữa) bông hoa ?. Ông lắc đầu và tỏ rõ ý coi thường tác giả của bài thơ. Ông nghĩ “ Vậy mà người ta cứ đồn là Vương An Thạch giỏi”? Nhân lúc vắng chủ nhà, và sẵn tiện có bút mực tại chỗ, ông sửa lại ngay hai câu thơ là :

                  “ Minh nguyệt sơn đầu chiếu

                    Hoàng khuyển ngọa hoa âm”

Có nghĩa là ánh trăng chiếu nơi đầu núi và con chó vàng nằm dưới bóng của bông hoa. Sửa xong hai câu thơ trên, Tô Đông Pha tỏ vẻ rất hài lòng và cho rằng khi đọc lại hai câu thơ này thì Vương An Thạch phải phục tài của mình lắm. Thơ phải sửa như thế mới đúng ngữ và nghĩa chứ !

Đọc tiếp bài văn thứ hai, thấy Vương An Thạch  tả cảnh mùa đông lạnh lẽo, tuyết rơi, hoa cúc rụng tơi tả. Tự liên hệ, ông thấy rất bực mình vì trên thực tế không bao giờ có chuyện hoa cúc lại rụng. Với hoa cúc, khi tàn héo nó vẫn cứ bám vào đài và thân hoa cho đến khi cây cúc chết.( Hoa cúc như vậy nên các đôi trai gái khi yêu thường lấy hoa làm biểu tượng để tặng cho nhau thể hiện sự chung thủy của mình) Ông cầm bút viết ngay vào bên cạnh bài văn để nói thẳng với tác giả (Vương An Thạch) rằng “ Hoa cúc không bao giờ rụng cả”. Biết mình chức, tước và phẩm hàm còn dưới Vương An Thạch nên lúc ra về suy nghĩ lại, ông biết mình phạm thượng, vì Vương An Thạch là quan đầu triều, chỉ dưới có một mình vua ( dưới một người, trên muôn vạn người). Thế nào mình cũng sẽ bị trị tội, bị trả thù là cái chắc. Quả đúng như dự đoán, sau một thời gian ngắn Tô Đông Pha nhận được “ trát” điều đi nhậm chức tận vùng phương Bắc xa xôi như đi “đầy”. Tô Đông Pha hối hận và nhận ra hậu quả việc làm bồng bột của mình ! Còn với tể tướng Vương An Thạch, sau khi ban “trát” điều Tô Đông Pha đi, ông bèn “sức” cho các quan lại địa phương mà Tô Đông Pha đến làm việc là phải tạo mọi điều kiện  thuận lợi cho ông tìm hiểu đất đai, thổ nhưỡng cũng như thiên nhiên vùng đó và phải đối xử với tiên sinh Tô Đông Pha như  bậc đại khách. Là một người yêu thiên nhiên và biết cảm thông với nỗi thống khổ của người dân ở vùng đất khô cằn, khắc nghiệt, Tô Đông Pha thường xuyên tiếp xúc với dân, ông thỏa sức du ngoạn để tìm hiểu về con người và đất đai khắp vùng. Vì sống hòa đồng và hết sức thân thiện với mọi người nên ông đi đến đâu cũng được từ quan đến dân đón tiếp chân thành và nồng thắm. Có một lần đến thăm một làng quê nọ Tô Đông Pha bỗng nghe thấy tiếng chim lạ hót véo von, tiếng hót rất trong lại vang vọng vào núi đá. Nhà thơ hỏi đấy là loại chim gì mà hót hay như vậy ? Những người dân địa phương trả lời : Đấy là tiếng hót của chim Minh Nguyệt.  Có một lần khác khi đi thăm một vườn trồng hoa, thấy mọi người đang bắt sâu, đó là một loại sâu lạ nằm giữa bông hoa để ăn nhụy. Ông hỏi đó là sâu gì thế ? Những người nông dân trả lời: Đó là sâu Hoàng Khuyển. Trên đường về phủ, ông chợt giật mình nhận ra mình kiến thức còn nông cạn và dốt. Thì ra trên thực tế có cả loại chim Minh Nguyệt và loài sâu Hoàng Khuyển thật. Vì tự cao không hiểu hết ý và  tự  sửa bài thơ của Vương An Thạch, làm sai nội dung và tứ thơ hay của bài thơ ! Thời gian trôi đi, khi mùa đông phương Bắc lạnh lẽo tràn về, Tô Đông Pha ngồi trong nhà nhìn ra ngoài  thấy tuyết trắng xóa bay đầy trời và ở dưới vườn nhà những cánh hoa cúc bị tuyết bám vào rụng rơi lả tả. Nhà thơ lại giật  mình lần nữa và không tránh được tiếng thở dài, thì ra có hoa cúc rụng thật. Chỉ có điều là nó rụng trong hoàn cảnh và môi trường như thế nào mà thôi. Ông ngồi suy nghĩ và hồi tưởng lại những sự việc đã diễn ra trong thời gian vừa qua, nghĩ việc mình được bổ nhiệm làm quan nơi xa xôi, được tiếp xúc, du ngoạn và được đón tiếp thịnh tình lại có thêm nhiều hiểu biết và những vốn sống phong phú ở một vùng thiên nhiên kỳ thú nhưng cũng vô cùng khắc nghiệt này. Tô Đông Pha bỗng nhận ra bạn mình (Vương An Thạch) quan Tể tướng – Nhà văn không phải là người tầm thường, không phải trả thù hay “ đầy” mình lên biên cương mà chính là quan tâm tạo điều kiện cho mình đi “ thực tế” để có thêm vốn sống và kiến thức  từ trong dân gian. Vừa thấm thía, vừa biết ơn cộng với sự cảm phục, nhà thơ Tô Đông Pha liền ngồi viết thư về tạ lỗi với tể tướng Vương An Thạch…

Kể cho các bạn nghe câu chuyện về “chữ nghĩa” của người xưa, tôi có một vài suy nghĩ: Người xưa khi đã học cao, có thêm chức tước lại luôn biết tu thân để lên đến tầm “ Đức cao, vọng trọng” với kiến thức học trong sách và vốn sống thực tế đã biến người ta trở thành những người sâu sắc, có lòng vị tha bao la rộng lớn, không ghét ghen kèn cựa, không có những hành vi trả thù  thấp hèn đối với bạn bè hoặc người cấp dưới mình, mặc dù người đó chưa hiểu và coi thường mình! Người học rộng, tài cao thường luôn muốn cho  bạn mình hoặc người khác cũng hiểu biết và tiến bộ…( đó là vị  quan đầu triều Vương An Thạch)

Với trường hợp của nhà thơ Tô Đông Pha, khi đã được đi thực tế để nâng thêm tầm hiểu biết thì ông không giấu dốt, biết tự kiểm điểm và nhận lỗi với người đã giúp đỡ mình. Thế mới biết tình bạn ngày xưa của những vị quan, những trí thức, nhà văn, nhà thơ họ sống, làm việc và suy nghĩ ở tầm cao thật, ngày nay phải cố gắng lắm mới học tập được những tấm gương sáng của người xưa !

Như trên đầu bài viết đã nêu, là người làm công việc văn phòng lâu năm, tôi từng soạn thảo nhiều loại công văn, giấy tờ, quyết định, chỉ thị cho lãnh đạo công ty, tổng công ty, lúc nào cũng phải tâm niệm và làm cho tốt. Chỉ cần viết sai một  từ, sửa sai một ý của câu là cả công văn, quyết định đó người đọc lại hiểu sang nghĩa khác. Nhưng, mặc dù đã cẩn trọng song không phải là không có sai sót, khi được người đọc phát hiện là mình phải sửa ngay, không tự ái, bảo thủ cho mình là nhất !

Viết lại chuyện người xưa, vận dụng vào ngày nay, người viết bài này mong tất cả những ai làm việc có liên quan đến chữ, nghĩa ở các văn phòng, công sở hãy thận trọng khi cầm bút và luôn luôn tự học hỏi để làm tốt phận sự của mình khi mà công việc và nghề nghiệp liên quan đến chữ và nghĩa. Vài lời tâm sự dông dài, kiến thức còn ít ỏi, hiểu biết thì nông cạn nhưng vì yêu nghề nên mạnh dạn kể chuyện và trao đổi, có gì không phải mong bạn đọc lượng thứ.

                                                 Hà Nội, mùa thu năm Quý Tỵ – 2013

                                                          Nguyễn Quang Tình – 091.309.5677

 

 ndk