MỘT SỐ THÔNG TIN VỀ HỌ TRỪ QUA TƯ LIỆU ĐIỀN DÃ 636

MỘT SỐ THÔNG TIN VỀ HỌ TRỪ QUA TƯ LIỆU ĐIỀN DÃ

Ths. Phan Đăng Thuận 

 

Từ cuối thế kỷ XVI đến cuối thế kỷ XVII là khoảng thời gian loạn lạc, đẩy Vương triều Mạc vào cảnh suy tàn. Năm 1592, Thăng Long thất thủ, con cháu nhà Mạc phải thay tên đổi họ để tránh sự truy sát của kẻ thù. Năm 1685, Cao Bằng thất thủ con cháu họ Mạc ở Cao Bằng cũng phải chạy trốn và mai danh ẩn tích. Dù phải thay tên đổi học hay phải mai danh ẩn tích nhưng con cháu hậu duệ nhà Mạc luôn luôn hướng về tiên tổ. Họ Trừ ở Bồ Lý cũng là một trường hợp như vậy.

Theo Hợp biên thế phả họ Mạc, ở thôn Đông Cà, xã Bù Lý, huyện Lập Thạch có dòng họ Chữ gốc Mạc[1]. Ngày 21 tháng 4 năm 2012, chúng tôi đi về nghiên cứu dòng họ Chữ như thông tin ghi trong Hợp biên thế phả. Tuy nhiên, khi nhìn trên bản đồ hành chính tỉnh Vĩnh Phúc thì chúng tôi thấy ở huyện Lập Thạch không có xã Bù Lý nhưng ở huyện Tam Đảo lại có thôn Đồng Cả xã Bồ Lý. Bởi vậy, chúng tôi quyết định đi về thôn Đồng Cả xã Bồ Lý.

Vừa đến thôn Đồng Cả, xã Bồ Lý, gặp một người phụ nữ vừa đi làm đồng về, chúng tôi liền hỏi:

– Chị làm ơn cho hỏi ở thôn Đồng Cả có họ Chử không?

– Ở đây không có họ Chử mà chỉ có họ Trừ thôi.

Chị đã chỉ đường cho chúng tôi đến nhà ông Trừ Quang Đạo, tộc trưởng họ Trừ. Chị cũng cho biết mình là con gái của ông Đạo.

Tìm đến nhà khi chúng tôi hỏi thăm về họ Mạc, ông Trừ Quang Đạo có vẻ ái ngại. Anh Ngô Hữu Mai, người cùng đi với tôi, nói về mục đích chúng tôi đến tìm hiểu về họ Trừ, gốc Mạc. Anh cũng nói rõ hiện nay anh đang làm ở Ủy ban Nhân dân tỉnh Vĩnh Phúc và anh cũng là hậu duệ nhà Mạc. Hiểu được thái độ của ông, tôi liền lấy trong cặp Bản tin Mạc tộc quý1.2012 và nói rõ mình là họ Phan gốc Mạc. Từ thái độ ái ngại ban đầu, khi hiểu được mục đích chuyến đi của chúng tôi là nghiên cứu tìm hiểu cũng như chắp nối dòng họ, ông Trừ Quang Đạo trở nên thân tình hơn. Không dấu được niềm xúc đông và tự hào về dòng họ, ông Đạo nói như có vẻ thanh minh: Tổ tiên có di huấn: “Phải cất giữ gia phả một cách cẩn thận không được để cho người ngoài họ thấy, không để một ai biết mình là hậu duệ vương triều Mạc”. Bởi vậy trước đây có một số nhà khoa học người Nhật nghiên cứu về Vương triều Mạc và họ Mạc cũng đã  đến gặp ông Đạo tìm hiểu, nhớ lời di huấn của tổ tiên, ông khẳng định dòng họ của mình là họ Trừ đã bao đời và không liên quan đến họ Mạc. Ông còn nói: “Nếu ai muốn tìm hiểu về họ Mạc thì đi chỗ khác mà tìm hiểu”.  

Năm 1685, sau khi thành Phục Hoà thất thủ, con cháu họ Mạc phải mai danh ẩn tích để tránh sự truy sát của kẻ thù. Bởi vậy tổ tiên của ông đã phải đổi từ họ Mạc sang họ Trừ, ẩn vào dân tộc thiểu số. Họ Trừ bây giờ trở thành dân tộc Sán Dìu chứ không phải là người Kinh nữa. Tuy phải thay tên đổi họ nhưng con cháu luôn luôn nhớ về nguồn gốc họ Mạc.

Ông Đạo khẳng định: Đối với chúng tôi có 2 họ. Họ Trừ là họ để giao tiếp ngoài xã hội. Mọi giấy tờ của chúng tôi đều mang họ Trừ nhưng trong gia phả và mỗi khi cúng tổ tiên chúng tôi dùng họ Mạc. Ông đưa ra cho chúng tôi xem cuốn gia phả chữ Hán được viết trên giấy Dó ghi rõ tên của các cụ tổ[2].

 

 

Gia phả cũng ghi: “Mạc Quang Đạo thừa tiếp, Vạn đại phụng thờ.

         Huynh đệ công tôn đồng ý hiệu thủ thất đại”.

 

Vị tổ đầu tiên là cụ Mạc Pháp Vượng, vợ là cụ Trần Thị. Hiện nay mộ của hai cụ  ở xã Minh Quang huyện Tam Đảo, hàng năm con cháu vẫn đến thắp hương mộ và tảo mộ. Tuy nhiên ở đây cũng không có hậu duệ của họ Mạc.

Đến đời thứ 3, có cụ Mạc Nhật Quý đổi sang họ Trương. Hiện nay họ Trương định cư tại xóm Ngọc Quang, xã Ngọc Thanh, thị xã Phúc Yên.

Ông Trừ Quang Đạo cho chúng tôi biết: Năm 1965 nhà nước có chủ trương cho đổi họ đúng với họ gốc. Bố ông và ông lúc đó vì liên quan đến Đảng tịch nên vẫn phải để họ Trừ, riêng chú của ông là ông Liên đổi từ họ Trừ về họ Mạc. Hiện nay con cháu ông Liên sống ở xã Vĩnh Ninh, huyện Tam Đảo.

Dòng họ Trừ ở Bồ Lý đến đời ông Đạo là 6 đời; 21 hộ với khoảng 30-40 đầu đinh. Đời sống của bà con là ổn định. Toàn họ có 7 người có trình độ học vấn đại học. Trong khi tiếp chuyện chúng tôi, bà Tăng Thị Ba, trong bộ trang phục dân tộc Sán Dìu nói: “Thằng Long, con trai đầu của chúng tôi đã tốt nghiệp đại học, hiện đang là trạm trưởng trạm y tế xã. Nó có hai con, một trai một gái. Thằng cháu trai hiện đang học đại học còn đứa cháu gái vì học dốt nên phải đi học trung cấp!”. Đối với một số gia đình ở miền xuôi có con đi học Trung cấp cũng là một điều mừng, vậy mà đối với một dân tộc thiểu số học trung cấp bị cho là dốt. Phải chăng truyền thống “Long Động văn chương quang nhật nguyệt. Cổ Trai đế nghiệp tráng sơn hà”[3] của họ Mạc vẫn được gìn giữ ở dòng họ Trừ?

PHẢ ĐỒ HỌ MẠC Đời 1:                                         Mạc Pháp Vượng   Đời 2:                                                  Mạc Hỷ   Đời 3:                       Mạc Nhật Phú                Mạc Nhật Quý Đời 4:                      Mạc Nguyệt Bình   Đời 5:   Mạc Hỷ Đăng   Mạc Hỷ Khoa  Mạc Hỷ Phúc                   Mạc Hỷ Liên Đời 6:      Đạo   Đạt                    Đức Thông Vinh Tám Chín   Hai Sáu Bảy Man Dũng

Dựa vào ghi chép của cuốn gia phả bằng chữ Hán và lời kể của ông Đạo, chúng tôi phác thảo ra sơ đồ sau, tuy nhiên trong cuốn gia phả này, tất cả mọi người của dòng họ đều ghi họ Mạc chứ không không phải họ Trừ nên chúng tôi sử dụng họ Mạc như gia phả đã ghi.  

 

 

 

Đôi lời nhận xét: Trong quá trình nghiên cứu về họ Mạc và các chi họ gốc Mạc, chúng tôi thấy họ Trừ là một trường hợp khá đặc biệt. Tuy phải thay tên đổi họ và trở thành dân tộc Sán Dìu nhưng con cháu họ Trừ vẫn nhớ về cội nguồn dòng họ. Sống mang họ Trừ nhưng tên họ ghi trong gia phả và khi mất là họ Mạc. Có thể đây là một sự “phục thuỷ” khá độc đáo của dòng họ Trừ- Mạc này.

Tháng 8/2012