MỘT TÀI LIỆU HÁN NÔM VIẾT VỀ HOÀNG SA

 PGS.TS. TRỊNH KHẮC MẠNH

Viện Nghiên cứu Hán Nôm

Hoàng Sa và Trường Sa là hai quần đảo nằm ở Biển Đông thuộc lãnh thổ Việt Nam. Hai quần đảo này từ rất lâu đã trở thành địa điểm của cư dân Việt Nam sinh sống và khai thác sản vật, thành đối tượng ghi chép và nghiên cứu của các nhà khoa học trong và ngoài nước. Căn cứ vào các tài liệu Hán Nôm và những ghi chép của người nước ngoài, các nhà khoa học đã chứng minh chủ quyền của hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa là của Việt Nam, đây là những căn cứ vững chắc về khoa học và pháp lý. Xin nêu một số công trình như:

– Từ Đặng Minh Thu: Cuộc tranh chấp về các quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa – Các vấn đề pháp lý, Trường Đại học Luật, Kinh tế và Khoa học xã hội Paris (chưa rõ năm).

– Đinh Phan Cư: Chủ quyền quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa, Học viện Quốc gia Hành chính, Luận văn tốt nghiệp, Sài Gòn, năm 1972.

– Đặc khảo về Hoàng Sa và Trường Sa (gồm các bài viết của Hoàng Xuân Hãn, Trịnh Tuấn Anh, Lãng Hồ, Nguyễn Nhã,… gồm 13 tác giả), Tập san Sử Địa, số 29/1975.

– Quần đảo Hoàng Sa và quần đảo Trường Sa: Lãnh thổ Việt Nam, Bộ Ngoại giao Nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Nxb. KHXH, H. 1984.

– Hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa: Bộ phận lãnh thổ Việt Nam, Nxb. Quân đội Nhân dân, H., 1988.

– Lưu Văn Lợi: Cuộc tranh chấp Việt – Trung về hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa, Nxb. Công an Nhân dân, H.1995.

– Nguyễn Nhã: Quá trình xác lập chủ quyền của Việt Nam tại Quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa, Luận án Tiến sĩ Lịch sử, bảo vệ tại Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Tp. Hồ Chí Minh, năm 2002.

– Nguyễn Q. Thắng: Hoàng Sa Trường Sa lãnh thổ Việt Nam – Nhìn từ công ước quốc tế, Nxb. Tri thức, 2008.

– Hoàng Sa, Trường Sa là của Việt Nam (gồm các bài viết của Nguyễn Nhã, Nguyễn Đỉnh Đầu, Lê Minh Nghĩa, Từ Đặng Minh Thu, Vũ Quang Việt), Nxb. Trẻ, Tp. Hồ Chí Minh, 2008.

Nhưng các công trình trên đều không nêu dẫn một tác phẩm Hán Nôm có ghi
chép về Hoàng Sa, đó là bộ Đại Việt sử kí tục biên 大越史記續編 (còn có tên Hậu Lê thời sự kỷ lược 後黎時事紀略). Để bổ sung tư liệu quan trọng có giá trị khoa học về lịch sử, pháp lý và thực tế để khẳng định chủ quyền của Việt Nam đối với hai quần đảo Hoàng Sa – Trường Sa, chúng tôi xin trích giới thiệu đoạn văn ghi chép về Hoàng Sa – Trường Sa trong Đại Việt sử kí tục biên (Hậu Lê thời sự kỷ lược).

Đại Việt sử kí tục biên là bộ sử viết về lịch sử Việt Nam giai đoạn 1676 – 1789, và được chúa Trịnh Sâm sai biên soạn vào năm 1775, chính trong tác phẩm đã ghi rõ điều này: “Chúa sai làm quốc sử. Từ năm Vĩnh Trị thứ nhất (1676) về sau chưa có tục biên. Chúa sai Nguyễn Hoãn, Lê Quí Đôn, Vũ Miên kiêm chức Tổng tài và các Nho thần làm Toản tu như: Ngô Thì Sĩ, Phạm Nguyễn Du, Ninh Tốn, Nguyễn Sá đều dự làm quốc sử”(1). Điều này cũng được ghi trong mục Văn tịch chí bộ Lịch triều hiến chương loại chí(2) của Phan Huy Chú và bộ Việt sử thông giám cương mục(3) của Quốc sử quán triều Nguyễn.

Nhưng Đại Việt sử kí tục biên, trong quá trình lưu truyền văn bản đã bị thất lạc, lý do: vào năm 1838, vua Minh Mệnh ban đạo dụ cấm ban hành bộ sử Lê sử bản kỉ tục biên vì đã viết ca ngợi công lao họ Trịnh, đạo dụ viết: “Trong các sách An Nam lịch đại sử kí (Sử kí các đời của An Nam) có nhiều chỗ văn nghĩa sự tích giản lược. Đến giai đoạn từ đời Lê Trung hưng trở về sau, họ Trịnh nắm hết chính quyền, vua Lê chỉ ngồi bị vị, cho nên những chuyện chép trong Bản kỉ tục biên đều là việc tôn họ Trịnh dìm vua Lê. Thậm chí, những việc họ Trịnh bội nghịch với vua Lê cũng đều chép sai lạc để ngợi khen nhau. Tình trạng trái ngược như mũ giầy điên đảo, không lúc nào tệ bằng lúc ấy. Do đó có những người biên soạn sử sách thời bấy giờ đều là người riêng của họ Trịnh, điều mà sách chép không phải là lời nói theo công nghị. Đến nay tuy những ván khắc cũ [của sách Lê sử tục biên] đã bị tán lạc; nhưng những bản sách đã in, do sĩ dân tàng trữ, há lại không còn hay sao? Nếu còn để sách ấy lại, người nọ truyền riêng cho người kia xem thì nó sẽ làm hãm đắm lòng người, không thể không một phen thu sách ấy lại mà tiêu hủy đi, để tính kế tốt nhất cho phong tục thế đạo. Vậy truyền dụ các quan đầu các địa phương, thông sức cho quan lại sĩ dân trong hạt mình cai trị, nếu còn có nhà nào chứa chấp sách Lê sử bản kỉ tục biên, thì bất cứ sách in hay sách viết, đều nộp lên quan ngay, do quan đầu địa phương đệ nạp tại Bộ. Khi sách đã đến Bộ, Bộ sẽ tâu xin trên hủy đi”(4). Như vậy, Lê sử bản kỉ tục biên hay Bản kỉ tục biên chính là Đại Việt sử kí tục biên đã từng được khắc in, chỉ từ sau năm 1838 trở đi mới bị thất lạc, hiện trong các kho Hán Nôm chúng tôi chưa tìm thấy bản khắc in nào.

Theo điều tra của Ngô Thế Long và Nguyễn Kim Hưng, cùng sự đối chiếu trong kho sách Hán Nôm, Đại Việt sử kí tục biên hiện còn 9 bản đều dưới dạng viết tay và có các tên gọi khác nhau, như Đại Việt sử kí tục biên, Việt sử tục biên 越史續編, Lê hoàng triều kỷ 黎皇朝紀, Hậu Lê thời sự kỷ lược hiện đang lưu giữ tại Viện Nghiên cứu Hán Nôm và Viện Sử học(5).

Sau đây chúng tôi xin công bố đoạn trích viết về Hoàng Sa vào năm Giáp Tuất niên hiệu Cảnh Hưng thứ 15 (1754) trong Đại Việt sử ký tục biên, bản HV.119 của Viện Sử học với tên sách là Hậu Lê thời sự kỷ lược(6).

Phần chữ Hán: 廣義府平山縣黃沙隊安永社人八員乘小艇往海島中黃沙渚覓取貨物遇風漂入盧州府文昌縣清瀾港地方官查送回籍我世宗孝武皇帝令順化該簿識量侯為書以後安永社海外有島嶼一百三十餘頂相去或一日往或数更島上有甘泉島之中黃沙渚長約三十餘里平廣水清島[.](7)燕窩無数沙渚間有文螺俗名沃腮㺔沃?渠沃香及海虫海參玳瑁等物今黃沙隊七十率以安永社人充之輪番泛艇到此處 取貨物歲以三月發付回齏六月口粮駕艇出洋三日三夜始至此島居住恣意採取所得若干以八期間回入腰門將就富春為授納其間亦有 得銀錢鉛錫錢器象牙㺔碗等物(8) – (Xem ảnh chụp bản gốc ở cuối bài viết).

Dịch nghĩa:Tám người thuộc đội Hoàng Sa xã An Vĩnh huyện Bình Sơn phủ Quảng Ngãi đi thuyền nhỏ vào bãi Hoàng Sa giữa hải đảo tìm lấy hóa vật, bị gió dạt vào cửa sông Thanh Lan huyện Văn Xương phủ Lô Châu (nước Thanh). Quan địa phương đó xét hỏi đúng sự thực rồi đưa trả về nguyên quán. Thế Tông Hiếu Vũ Hoàng đế ta(9) sai Cai bạ Thuận Hóa là Thức Lượng hầu(10) viết thư đáp lại nước Thanh. Ngoài biển xã An Vĩnh có nhiều đảo lớn gồm hơn 130 đảo, cách nhau hoặc một ngày đi thuyền, hoặc vài canh giờ. Trên đảo có chỗ có suối nước ngọt. Trong đảo có bãi cát vàng(11) (Hoàng Sa) dài ước hơn 30 dặm, bãi phẳng nước trong. Đảo có vô số tổ yến, ở bãi cát lại có ốc vằn, tục gọi là ốc tai voi, ốc xà cừ, ốc hương và hải trùng, hải sâm, đồi mồi, v.v… Đặt đội Hoàng Sa gồm 70 suất, lấy người xã An Vĩnh sung vào đội ấy, cắt lượt nhau đi thuyền đến đảo mò tìm sản vật. Mỗi năm cứ tháng 3 ra đi, mang lương ăn 6 tháng, đi thuyền ra biển 3 ngày 3 đêm mới đến đảo. Ở đấy tha hồ tìm nhặt, được sản vật gì, bao nhiêu, đến kì tháng 8 thuyền về cửa Eo(12), đem đến Phú Xuân nộp. Trong khoảng ấy cũng có người mò được tiền bạc, chì, thiếc, nồi đồng, súng, khí giới, ngà voi, bát bằng đá, v.v..”(13)

Như vậy tư liệu Hán Nôm viết về Hoàng Sa – Trường Sa khẳng định chủ quyền lãnh thổ thuộc Việt Nam cần được bổ sung tác phẩm Đại Việt sử kí tục biên (Hậu Lê thời kỉ lược) một bộ tín sử Việt Nam (giai đoạn 1676-1789) viết nối tiếp Đại Việt Sử kí toàn thư ghi chép lịch sử Việt Nam từ họ Hồng Bàng đến năm 1675 đời vua Lê Gia Tông.

 

Chú thích:

(1) Đại Việt sử kí tục biên, Ngô Thế Long – Nguyễn Kim Hưng dịch và khảo chứng, Nguyễn Đổng Chi hiệu đính, Nxb. KHXH, H. 1991, tr.397.

(2) Phan Huy Chú: Lịch triều hiến chương loại chí, bản dịch, tập III, Nxb. KHXH, H. 1992, tr.72-73.

(3) Việt sử thông giám cương mục, bản dịch, tập XIX, Nxb. Sử học, H. 1960, tr.46.

(4) Trần Văn Giáp: Tác phẩm được tặng giải thưởng Hồ Chí Minh, Nxb. KHXH, H. 2003, tr.148.

(5) Về văn bản Đại Việt sử kí tục biên, chi tiết xin xem Lời giới thiệu do Nguyễn Kim Hưng viết, in trong Đại Việt sử kí tục biên, Ngô Thế Long – Nguyễn Kim Hưng dịch và khảo chứng, Nguyễn Đổng Chi hiệu đính, Nxb. KHXH, H. 1991, tr.5-14.

(6) Xin chân thành cảm ơn TS. Nguyễn Hữu Tâm, Giám đốc Thư viện Viện Sử học đã tạo điều kiện và giúp đỡ chúng tôi.

(7) Chữ chưa khôi phục được.

(8) 後黎時事紀略, Viện Sử học, HV.119, Phần: Hiển Tông Vĩnh Hoàng đế (Q.3), Mục:
Giáp Tuất Cảnh Hưng thứ 15 (1754), tờ 3a.

(9) Chỉ chúa Nguyễn Phúc Khoát. Sách do các học giả thời Nguyễn sao chép lại, nên viết nhà Lê là Hậu Lê và ghi tên hiệu chúa Nguyễn Phúc Khoát được các Hoàng đế nhà Nguyễn truy phong. Vấn đề văn bản tác phẩm chúng tôi sẽ nghiên cứu và giới thiệu vào dịp khác.

(10) Thức Lượng hầu: tước của Trần Đình Hỷ.

(11) Trong Thiên Nam tứ chí lộ đồ 天南四至路圖hay Thiên hạ bản đồ 天下本圖có ghi chữ Bãi Cát Vàng.

(12) Cửa Eo: tức Cửa Thuận (Thuận An hải khẩu). Tên này được đổi từ năm Gia Long thứ 13 (1814).

(13) Bản dịch: Đại Việt sử kí tục biên, Ngô Thế Long – Nguyễn Kim Hưng dịch và khảo chứng, Nguyễn Đổng Chi hiệu đính, Nxb. KHXH, H. 1991, tr.243-244. Chúng tôi có sửa chữa đôi chỗ.

Tư liệu tham khảo

– Monique Chemillier – Gendreau: Chủ quyền trên hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa, bản dịch, Nxb. Chính trị Quốc gia, H. 1998.

– http://www.google.com.vn / Hoàng Sa Trường Sa. Trung tâm dữ liệu Hoàng Sa. Tủ sách Hoàng Sa Trường Sa../.

(Tạp chí Hán Nôm; Số 4 (94) 2009; Tr.79-82)