NGHI DƯƠNG NƠI HỘI TỤ KHÍ THIÊNG MUÔN THUỞ !
(Bài phát biểu tại Hội Thảo về VƯƠNG TRIỀU MẠC TRONG LỊCH SỬ VIỆT NAM, tháng 9 năm 2010 tại Hoàng Thành Thăng Long, trước thềm Đại Lễ một ngàn năm Thăng Long – Hà Nội).
Tác giả: GS. Vũ Khiêu – Anh hùng lao động thời đổi mới
I. Từ khí thiêng muôn thưở của mảnh đất, con người ở Nghi Dương.
Từ khi trái đất có con người thì con người vốn là sản phẩm của trái đất lại tác động trở lại trái đất. Trái đất tiếp tục nuôi dưỡng con người, con người ngày càng làm đẹp thêm cho trái đất và cho bản thân mình.
Trên tổ quốc Việt Nam, mối quan hệ giữa thiên nhiên và con người đã tạo ra sự phát triển không ngừng của dân tộc, tuy nhiên có những lúc con người đã phá hoại môi trường thiên nhiên và thiên nhiên cũng nhiều lúc hủy hoại cuộc sống của con người.
Thiên nhiên Việt Nam là một bà mẹ không chỉ hiền từ mà còn nghiêm khắc. Thiên nhiên Việt Nam vừa cung cấp cho con người những của cải vô giá từ rừng vàng biển bạc, ruộng đất phì nhiêu. Thiên nhiên ấy còn đòi hỏi con người phải phát huy một nỗ lực phi thường, để vượt qua được mọi thử thách. Muốn hưởng thụ được những thành quả mà thiên nhiên đem lại, con người phải làm thế nào khắc phục được đầm lầy, rừng rậm, khai hoang lấn biển để xây dựng xóm làng, tổ chức cuộc sống hạnh phúc. Sau đó lại làm thế nào để chống lại bão lụt, bảo vệ mùa màng, rồi còn phải tiêu diệt mọi giặc cướp, bảo vệ quê hương và lãnh thổ nước nhà.
Đó là mối quan hệ giữa địa linh và nhân kiệt đã diễn ra trên đất nước Việt Nam, và càng đậm nét hơn nữa trên mảnh đất Nghi Dương (Kiến Thụy).
Đã vừa đúng 100 năm, từ ngày Nghi Dương mang tên Kiến Thụy. Truyền thống Nghi Dương tiếp tục phát huy sức mạnh của nó làm cho Kiến Thụy ngày một tráng lệ hơn và con người ngày thêm thông minh tài giỏi. Tôi nghĩ rằng những giá trị tinh thần của Nghi Dương vẫn tồn tại trên đất Kiến Thụy và Kiến Thụy vẫn tiếp tục phát triển và nâng cao giá trị của Nghi Dương trên tầm cao mới.
Nghi Dương vốn là một mảnh đất linh thiêng kể từ khi con người Việt cổ đặt chân trên mảnh đất này. Cho đến nay đã có bao nhiêu thơ ca, bài hát, bản nhạc ca ngợi Nghi Dương và Kiến Thụy. Cũng đã có rất nhiều công trình nghiên cứu, tìm hiểu quá trình phát triển và biến đổi của Nghi Dương qua các thời kỳ lịch sử. Tôi nghĩ rằng: Nghi Dương, Dương Kinh và triều Mạc là những dấu son quan trọng trong lịch sử dân tộc. Đó là một niềm tự hào chính đáng của những con người trên mảnh đất này.
Cách đây gần 30 năm, tôi đã có vinh dự thay mặt Ủy ban Khoa học Xã hội Việt Nam phối hợp với lãnh đạo thành phố Hải Phòng để chủ trì một cuộc hội thảo về Nguyễn Bỉnh Khiêm, một nhà triết học nổi tiếng của Việt Nam, đồng thời là danh sĩ lớn nhất đã đi theo nhà Mạc đến phút cuối cùng.
Hội nghị đã xóa bỏ những quan điểm sai lầm muốn tách Nguyễn Bỉnh Khiêm ra khỏi nhà Mạc và phủ nhận sự sáng suốt của ông khi ông không theo nhà Lê mà lại theo nhà Mạc.
Cuộc hội thảo về Nguyễn Bỉnh Khiêm lúc ấy cũng là dịp để khẳng định tính chính thống của nhà Mạc, coi như một triều đại đã mở ra một định hướng mới cho sự phát triển của dân tộc.
Từ đó, các nhà lãnh đạo thành phố Hải Phòng và huyện Kiến Thụy tiếp tục quan tâm tới những địa điểm lịch sử và những danh nhân kiệt suất tại Nghi Dương coi như những bài học và những
tấm gương mà quá khứ để lại. Từ đường nhà Mạc được sửa sang. Ngày giỗ Mạc Thái tổ được tổ chức long trọng. Khu tưởng niệm Nguyễn Bỉnh Khiêm được trùng tu, được xây dựng thêm, ngày một khang trang hơn, ngày một lôi cuốn khách du lịch trong nước và ngoài nước.
Còn phải nói rằng: những thành kiến sai lầm đối với Nghi Dương, đối với nhà Mạc và cả đối với Nguyễn Bỉnh Khiêm được hình thành từ hơn bốn thế kỉ không thể nhanh chóng được xóa bỏ hết. Trách nhiệm của các nhà nghiên cứu là tiếp tục trên cơ sở khách quan và khoa học, nhìn lại một thời kì lịch sử của 6 năm Dương Kinh để đánh giá đúng đắn những ưu điểm và nhược điểm, những thành công và thất bại của Mạc Đăng Dung và của cả quê hương ông và con cháu của ông.
II. Về sự xuyên tạc của các nhà nho bảo thủ đối với triều Mạc và thái độ sáng suốt của Nguyễn Bỉnh Khiêm.
Sự thất bại của triều Mạc và sự dựng lên cơ đồ của vua Lê, chúa Trịnh đã tạo ra những sự xuyên tạc khó tránh khỏi.
Để trả thù, chúa Trịnh đã cho quân về đây để phá nát Dương Kinh của nhà Mạc, đập tan cung điện lâu đài, đền miếu của nhà Mạc, truy bắt con cháu nhà Mạc ở khắp nơi, trừng phạt nhân dân Nghi Dương (Kiến Thụy). Trong tình hình này, còn ai dám nói về công tích của nhà Mạc nữa. Hiện nay, có một số xuyên tạc chưa hẳn đã được xóa hết trong ý nghĩ của nhiều người.
Coi triều Mạc là thoán nghịch đối với nhà Lê. Đây là ý nghĩ của một số nhà nho chịu ảnh hưởng của tinh thần ngu trung trong nho giáo, nhất là của Tống nho. Thời Khổng Mạnh, nho giáo đề cao chữ trung coi như yêu cầu đạo đức cao nhất của con người. Nhưng chữ trung thời Khổng Mạnh không có tính chất mù quáng như ở thời Tống nho. Mạnh Tử nói: Vua coi dân như cỏ rác, thì dân coi Vua như kẻ thù, Mạnh Tử lại nói: Dân vi quý, xã tắc thứ chi, quân vi khinh. Nghĩa là con người trước hết phải coi dân là trên hết, sau đó mới đến xã tắc tượng trưng cho đất nước, còn vua chỉ là một thứ đáng coi nhẹ mà thôi. Nhưng đến thời Tống nho thì chữ trung trở thành mù quáng và vô nghĩa: vua bảo bề tôi chết mà không chết là bất trung, cha bảo con chết mà con không chết là bất hiếu. Cái điều cực kỳ ngu xuẩn này lại được các nhà nho Việt Nam tôn sùng.
Vì thế khi nhà Mạc thay nhà Lê, thì các nhà nho đã vận động nhân dân chống lại triều đại mới. Chính vì thế mà nhiều nhà nho thời ấy đã xuyên tạc nhà Mạc. Họ vừa xuất phát từ lợi ích cá nhân mình, vừa dựa vào thái độ ngu trung của Tống nho để phủ nhận hết công lao của nhà Mạc. Họ muốn khôi phục lại nhà Lê thực sự đã đổ nát với những tên vua quỷ, vua lợn. Đây là những ông vua mà chính Mạc Đăng Dung đã hết lòng phụ tá, nhưng không sao cứu vãn được nhà Lê nữa.
Việc bôi nhọ Mạc Đăng Dung và nhà Mạc trước hết vấp phải Nguyễn Bỉnh Khiêm, một ngọn núi cao sừng sững bảo vệ nhà Mạc. Vì sao nhà trí thức kiệt suất này, suốt cuộc đời cho đến lúc gần 50 tuổi vẫn nhất định không chịu đi thi, không chịu cộng tác với nhà Lê, không nhận bất cứ công việc gì của nhà Lê để cuối cùng chọn Mạc Đăng Dung như minh chủ của mình?
Theo những người xuyên tạc nói thì Nguyễn Bỉnh Khiêm bất đắc dĩ phải theo nhà Mạc mà thôi. Thực ra trước những thành công và tiến bộ nhất định của nhà Mạc Nguyễn Bỉnh Khiêm đã thực sự vui mừng, tin tưởng ở một xã hội thanh bình và thịnh trị do triều đại mới đem lại:
Mừng thấy thời vần đời mở trị
Thái bình thiên tử, thái bình dân
Ông quyết định ra phục vụ nhà Mạc, coi đó là sự lựa chọn đúng đắn của bậc trượng phu và người quân tử:
Quân tử mới hay nơi xuất xứ
Trượng phu cũng có chí anh hùng
Họ còn nói: ông đã nửa chừng bỏ triều Mạc để về quê. Không phải như thế! Ngược lại, ông đã suốt đời đem hết tâm lực để phục vụ triều Mạc trên mọi lĩnh vực văn học, chính trị, quân sự coi như nghĩa vụ lớn lao của mình:
Ba đời chúa được phúc tình cờ
Ơn nặng chưa từng báo tóc tơ
Cho đến lúc ông 70 tuổi dù được về nghỉ ở quán Trung Tân, ông vẫn bày tỏ thái độ chung thuỷ với các vua Mạc vẫn nhiều lúc về thăm vua, nhiều lúc theo vua ra mặt trận:
Xem lại tuổi đời ngoài bảy chục
Chỉ vì già yếu há quên vua
Tấm lòng của Nguyễn Bỉnh Khiêm và thái độ của ông do chính ông tự tay viết ra và còn để lại đã bác bỏ mọi sự xuyên tạc vô căn cứ về ông. Những lời tâm huyết trong thơ của ông khiến người đời sau phải suy nghĩ vì sao ông lại gắn bó với Mạc Đăng Dung và triều Mạc đến thế.
Hôm nay, nói về mối quan hệ giữa địa linh và nhân kiệt trên đất Nghi Dương, tôi chỉ nói về khía cạnh Mạc Đăng Dung chính là sản phẩm của dải đất địa linh và là nhân kiệt lớn nhất của quê hương Nghi Dương. Mạc Đăng Dung ra đời trong sự trì trệ của xã hội đã kéo dài suốt bao nhiêu thế kỷ trong lịch sử Việt Nam. Xã hội thời ấy là một xã hội xây dựng trên cơ sở phương thức sản xuất còn mang nặng tính chất công xã nông thôn. Nhà nước là người sở hữu lớn nhất đã thông qua bộ máy làng xã, giao khoán ruộng đất cho nông dân và thu hoa lợi từ thành quả lao động của họ. Chế độ quan liêu phù hợp với điều kiện kinh tế xã hội này có nhiệm vụ thực hiện sự giao nộp từ bên dưới và cấp phát từ bên trên. Trong khuôn khổ gò bó này, nông nghiệp lạc hậu không có điều kiện phát triển đã hạn chế cả công nghiệp và thương nghiệp. Trong tình hình này, Mạc Đăng Dung đã cố gắng giúp vua Lê xây dựng một trật tự cần thiết cho sự đổi mới của xã hội. Ông trấn áp những thế lực bảo thủ, phản động và ủng hộ tích cực cho sự phát triển của công nghiệp và thương nghiệp. Tiếc rằng, ông không thể làm gì hơn trong một triều đại không thể không tiêu vong. Lịch sử đã ghi lại nhiều bằng chứng nói lên công lao của Mạc Đăng Dung cả trước và sau khi ông lên ngôi vua.
Từ khi ông lên ngôi vua, triều đại ông đã giúp cho sản xuất nông nghiệp được đẩy mạnh, đem lại đời sống ấm no cho nhân dân. Thủ công nghiệp được phát triển nhất là đồ gốm, đồ dệt. Trật tự an ninh được đảm bảo. Không còn người cầm giáo mác và binh khí đi ngoài đường. Không còn trộm cướp ban đêm. Người đi lại buôn bán được an toàn. Trâu bò thả chăn không phải mang về. Chính Đại Việt sử ký toàn thư vốn lên án tội thoán nghịch của Mạc Đăng Dung cũng phải thừa nhận những thành công của ông: “Trong khoảng vài năm, đường xá không nhặt của rơi, cổng ngoài không đóng, thường được mùa to, trong cõi tạm yên” (Đại Việt sử ký toàn thư, Bản kỷ thực lục quyển XV).
Ngoài việc phát triển công nghiệp và thương nghiệp, nhà Mạc đã quan tâm việc sử dụng và ưu đãi việc tri thức. Nhiều tri thức triều Lê đã theo nhà Mạc. Nhà Mạc đã liên tục mở các khoa thi, tuyển lựa rất nhiều tri thức từ tiến sỹ đến trạng nguyên. Lịch sử còn ghi nhớ những tên tuổi của nhiều ông trạng thời Mạc: Nguyễn Thiến (trạng nguyên 1532). Nguyễn Bỉnh Khiêm (trạng nguyên 1535), Giáp Hải (trạng nguyên 1538).
Ở đây, cần nói thêm và hiểu thêm ông về việc ông xây dựng kinh đô thứ hai tại chính quê hương của mình trên, đất Nghi Dương gọi là Dương Kinh. Không chỉ nhìn việc này ở những tình cảm sâu sắc, ở tấm lòng luôn luôn gắn bó với quê hương, phải nói rằng đây chính là tầm nhìn xa thấy rộng của ông.
Ông muốn xây dựng một hải cảng, mở ra một con đường giao lưu với thế giới bên ngoài, từ đó tạo điều kiện cho sự phát triển công nghiệp và thương nghiệp, không bị bó hẹp trong phạm vi quốc gia mà mở rộng ra thế giới.
Nhìn lại những tư tưởng và việc làm của Mạc Đăng Dung ta thấy ông xuất hiện như một bông hoa xuyến tuyết, trọc thủng lớp dày băng giá mùa đông để chào đón mùa xuân của đất nước.
Mấy thế hệ con cháu còn gần gụi ông, đã cố gắng tiếp tục sự nghiệp của ông cùng với một đội ngũ tri thức tiến bộ. Tiếc rằng chưa được vài chục năm, các triều đại tiếp theo đã ngày một suy thoái, quay trở lại những cung cách hủ bại của chế độ phong kiến suy tàn. Đặc biệt là Vua Mạc
Mậu Hợp lại giống như những vua quỷ, vua lợn thời Lê, vừa ngu dốt, vừa tàn bạo, làm những việc cực kỳ hư đốn, như cướp vợ của một danh tướng, để người này phải đầu hàng chúa Trịnh đem quân về đánh lại nhà Mạc, đẩy nhanh sự sụp đổ của triều đại này.
III. Tiềm năng vô tận của Nghi Dương (Kiến Thụy) trên con đường phát triển hôm nay và ngày mai.
Triều đình Lê Trịnh dù muốn đập tan nát mảnh đất Dương Kinh, vẫn không thể nào xóa tan được khí thiêng bất diệt của mảnh đất và con người Nghi Dương Kiến Thụy. Nhân dân Nghi Dương Kiến Thụy lại lần lượt trở về, lại lấn biển khai hoang, lại khôi phục sản xuất, lại vươn cao phẩm chất con người, khôi phục lại một quê hương hùng vĩ về cả con người và mảnh đất. Khí thế chống ngoại xâm từ thời Hai Bà Trưng, những tấm gương anh hùng cứu nước của Trương Nữu trong cuộc khởi nghĩa Phùng Hưng, của Trương Liễu, một tướng tài trong sự nghiệp của Mai Hắc Đế, chiến công oanh liệt của Vũ Hải trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên sẽ còn mãi mãi thôi thúc lòng người Kiến Thụy. Chúng ta càng hiểu vì sao hai cuộc khởi nghĩa lớn nhất chống triều đình Lê Trịnh của Nguyễn Hữu Cầu, rồi của Phan Bá Bành, đều chọn Nghi Dương làm nơi căn cứ.
Truyền thống quý báu nói trên lại được nhân lên gấp nhiều lần dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại. Tôi không nói gì thêm về những gì đã diễn ra suốt 100 năm từ ngày mảnh đất linh thiêng này mang tên Kiến Thụy từ năm 1909 đến năm 2009 ngày nay. Quãng thời gian vừa tròn một thế kỷ này là một bản anh hùng ca, không chỉ đối với huyện Kiến Thụy hôm nay, mà còn đối với hồn thiêng sông núi suốt mấy ngàn năm lịch sử. Bao nhiêu công sức và mồ hôi đã đổ xuống nơi đây để cho xóm làng ngày một trù phú. Bao nhiêu xương máu của hàng ngàn anh hùng liệt sĩ đã hi sinh để vừa bảo toàn mảnh đất quê hương, vừa góp phần giải phóng toàn thể đất nước.
Ngày hôm nay, từ những thành tựu vẻ vang trên con đường giàu mạnh của Tổ quốc, Việt Nam như con thuyền từ những dòng sông nhỏ bé giương buồm ra biển cả đại dương. Một tương lai rực rỡ đang chờ đón dân tộc Việt Nam cũng như quê hương Nghi Dương Kiến Thụy. Nhưng trước mắt còn muôn vàn khó khăn, thử thách đang dải suốt con đường chúng ta đi.
Ngày hôm nay, thế giới chưa ổn định, máu nhân loại còn tiếp tục đổ xuống ở nơi này nơi khác. Các siêu cường còn sâu xé lẫn nhau. Nhân loại ở khắp mọi nơi còn rất nhiều đau khổ. Gần đây, sự đổi thay của khí hậu toàn cầu đang thường xuyên gây ra những trận giông bão khủng khiếp, đem lại đau thương chết chóc cho hàng vạn hàng triệu con người. Sự tàn phá tàn bạo của thiên nhiên đang đi đôi với những tệ hại ngày một thường xuyên và trầm trọng trên khắp mọi nơi trên hành tinh.
Gần đây, cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu cũng đang trở thành một trận bão lớn, đang gây ra những sự đảo lộn từ lãnh vực tài chính đến toàn bộ đời sống xã hội.
Những khó khăn trên phạm vi toàn thế giới như thế cũng đang là những thử thách cực kỳ lớn lao mà dân tộc ta nhất định phải vượt qua để tồn tại và phát triển. Nhân tố tinh thần đang đóng một vai trò quyết định trong hoàn cảnh thế giới hôm nay. Kinh tế của toàn cầu đang chuyển thành kinh
tế tri thức. Trí tuệ đang trở thành nhân tố quyết định để giải quyết mọi khó khăn. Thất bại hay thành công, diệt vong hay tồn tại, đang phụ thuộc vào trình độ tri thức của mỗi dân tộc, của mỗi con người.
Nếu những điều trên đây đang là thử thách lớn nhất của nhân loại thì dân tộc ta lại có một sức mạnh vô tận để vượt qua thử thách đó. Đó là sức mạnh của một dân tộc không chỉ anh hùng trong chiến đấu và sản xuất mà còn đầy tính sáng tạo trong mọi suy nghĩ và hành động. Đó là dân tộc không chỉ sống với tinh thần lấy đại nghĩa thắng hung tàn, lấy chí nhân thay cường bạo mà còn là một dân tộc có Văn hiến vốn đã thông minh lại luôn luôn ham học và học giỏi. Về mặt này, Kiến Thụy có đầy sức sống để phát huy những tiềm năng vô tận của mình trên lãnh vực tinh thần mà truyền thống Nghi Dương đã để lại. Nghi Dương rồi Kiến Thụy đã lâu đời có truyền thống hiếu học. Lịch sử còn ghi đầy tên tuổi của rất nhiều hoàng giáp, tiến sĩ, cử nhân với bao nhiêu công hầu, khanh tướng. Ngày hôm nay, chính là thời buổi mà đất của Nghi Dương phải khôi phục lại và nâng cao hơn nữa truyền thống học giỏi, tài cao của nơi này ./.
Đăng tải: BBT Mactoc.com – HSH
